Παρθενώνας. Νότια μετόπη 9

Παραχώρηση φωτογραφίας

Αριθμός αντικειμένου

Ακρ. 720

Δημιουργός

Εργαστήριο του Φειδία

Είδος

Αρχιτεκτονικό γλυπτό

Εποχή

Κλασική εποχή

Χρονολόγηση

445-440 π.Χ.

Διαστάσεις

Ύψος: Κεφάλι Κενταύρου 0,21 μ.
Κεφάλι Λαπίθη: 0,21 x 0,15 μ.
Τμήμα ποδιού Λαπίθη: 0,22 x 0,1 μ.

Υλικό

Μάρμαρο Πεντέλης

Θέση

Αίθουσα Παρθενώνα

Περιγραφή
Βιβλιογραφία

Κεφάλια Κενταύρου και Λαπίθη από τη μετόπη 9, καθώς και θραύσμα από τον μηρό του τελευταίου, προσαρμοσμένα στο γύψινο αντίγραφο της αυθεντικής μετόπης, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Εδώ ο Κένταυρος έχει αρπάξει τον Λαπίθη από το πόδι και τον κυλά πάνω σε μια μεγάλη υδρία, από αυτές που χρησιμοποιήθηκαν στο γαμήλιο γλέντι του βασιλιά των Λαπιθών Πειρίθου. Ο Λαπίθης με τη σειρά του τραβάει τον Κένταυρο από τα μαλλιά. Και τα δύο κεφάλια είναι γεμάτα τρύπες για να υποδεχτούν μεταλλικές μπούκλες μαλλιών, γεγονός μοναδικό στις μετόπες, που ίσως φανερώνει την ξεχωριστή φροντίδα του καλλιτέχνη για δύο σημαντικούς ήρωες.

Κύριο θέμα των τριάντα δύο μετοπών της νότιας πλευράς του Παρθενώνα είναι η Κενταυρομαχία, η μυθική μάχη των θεσσαλών Λαπιθών με τους Κενταύρους. Οι αλογόμορφοι Κένταυροι μέθυσαν στον γάμο του βασιλιά Πειρίθου, στενού φίλου του Θησέα, και προσπάθησαν να αρπάξουν τις γυναίκες των Λαπιθών.

Σε κάθε μετόπη της νότιας πλευράς του ναού παριστάνεται μονομαχία Κενταύρου με Λαπίθη ή αρπαγή Λαπιθίδας από Κένταυρο. Εξαίρεση αποτελούν οι εννέα κεντρικές (αρ. 13-20), τα θέματα των οποίων παραμένουν δυσερμήνευτα. Παρότι ορισμένοι μελετητές τα συσχετίζουν με το μυθικό παρελθόν της Αθήνας, φαίνεται πιθανότερο να αποδίδουν επεισόδια από τον γάμο του Πειρίθου στη Θεσσαλία.

Οι νότιες μετόπες δεν καταστράφηκαν από τους χριστιανούς, όπως αυτές των άλλων πλευρών του ναού. Ο βομβαρδισμός όμως του μνημείου από τον Francesco Morosini το 1687 μετέτρεψε δεκατέσσερις από αυτές σε θραύσματα (αρ. 11, 13-25). Στις αρχές του 19ου αι. δεκαπέντε από τις δεκαοκτώ καλύτερα σωζόμενες αποσπάστηκαν από τον Thomas Bruce, λόρδο του Elgin, όταν η Ελλάδα βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου (αρ. 2-9 και 26-32). Η μετόπη 10, η οποία είχε πέσει στο έδαφος, κατέληξε μετά από περιπέτειες στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Ορισμένα μικρότερα θραύσματα μετοπών είναι διασκορπισμένα σε άλλα μουσεία του εξωτερικού. Στο Μουσείο Ακρόπολης βρίσκονται οι μετόπες 1 και 12 καθώς και θραύσματα εννέα άλλων, τα οποία βρέθηκαν διάσπαρτα στην Ακρόπολη και τη γύρω περιοχή (αρ. 11, 13, 16, 17, 19-22 και 24). Η ανασυγκρότησή τους έγινε με βάση τα σχέδια που αποδίδονται στον ζωγράφο Jacques Carrey, ο οποίος επισκέφτηκε την Αθήνα το 1674, δεκατρία μόλις χρόνια πριν από τον βομβαρδισμό του Morosini.

Smith, A.H., British Museum. The Sculptures of the Parthenon, London, 1910, σελ. 31, εικ. 48, πίν. 20.1
Casson, S., Brooke, D., Catalogue of the Acropolis Museum. Sculpture and Architectural Fragments, with a section upon the Terracottas, II, Cambridge, 1921, σελ. 80-81, αρ. κατ. 720
Johansen, P., Phidias and the Parthenon Sculptures, Copenhagen, 1925, σελ. 55
Praschniker, C., Parthenonstudien, Augsburg/Wien, 1928, σελ. 52
Langlotz, E., Phidiasprobleme, Frankfurt am Main, 1947, σελ. 19-20
Rodenwaldt, G., Köpfe von den Südmetopen des Parthenon, Phil. Hist. Klasse, 1945-6, Abhandlungen der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin Nr. 7 (48), Berlin, 1948, σελ. 10-12, εικ. 5, 6
Kähler, H., Das Griechische Metopenbild, München, 1949, εικ. 81
Brommer, F., «Fragmente der Parthenonmetopen», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 75, 1960, σελ. 61, αρ. κατ. 6
Brommer, F., Die Metopen des Parthenon, Mainz, 1967, σελ. 89-91, εικ. 193-196, αρ. κατ. SÜD 9
Bowie, Th., Thimme, D. (εκδ.), The Carrey Drawings of the Parthenon Sculptures, Bloomington, Indiana University Press, 1971, σελ. 45, 48, πίν. 7
Μπρούσκαρη, Μ., Μουσείον Ακροπόλεως. Περιγραφικός κατάλογος, Αθήνα, 1974, σελ. 141, εικ. 254
Simon, E., «Versuch einer Deutung der Südmetopen des Parthenon», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 90, 1975, σελ. 101-106, εικ. 1
Himmelmann, N., «Die Zeitliche Stellung der Südmetopen am Parthenon», στο Μ. Προύνη-Θιλίπ, Α.Γ. Καλογεροπούλου (επιμ.), ΣΤΗΛΗ, Τόμος εις μνήμην Νικολάου Κοντολέοντος, Αθήνα, 1980, σελ. 167-168
Ridgway, B.S., Fifth Century Styles in Greek Sculpture, Princeton, 1981, σελ. 22-23
Fehr, B., «Die gute und die schlechte Ehefrau. Alkestis und Fhaidra auf den Sudmetopen des Parthenon», Hephaistos 4, 1982, σελ. 37
Wesenberg, B., «Parthenongebälk und Südmetopen», Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 98, 1983, σελ. 57-86
Boardman, J., Greek Sculpture. Τhe Classical Period. A Handbook, London, 1985, σελ. 103-104, εικ. 90
Berger, Ε., Der Parthenon in Basel. Dokumentation zu den Metopen, Mainz, 1986, σελ. 88, εικ. 91-93, 103, αρ. κατ. SÜD 9
Mantis, A., «Contribution à la reconstitution de la 11e métope Sud du Parthénon», Bulletin de Correspondance Hellénique 111, 1987, σελ. 137
Schwab, K., The Parthenon metopes and Greek vase painting: a study of comparison and influences, UMI (διδακτορική διατριβή), 1988, σελ. 108-109, 153-154, εικ. 83, 133.11
Castriota, D., Myth, Ethos and Actuality. Official Art in fifth century BC Athens, Madison, 1992, σελ. 152-165, εικ. 15
Τριάντη, Ι., Το Μουσείο Ακροπόλεως, Ο Κύκλος των Μουσείων, Αθήνα, 1998, σελ. 258, εικ. 257
Holtzmann, B., Pasquier, Al., Histoire de l'art antique: l' art grec, Manuels de l' Ecole du Louvre III, Paris, 1998, σελ. 179-180
Blundell, S., «Marriage and the maiden: narratives on the Parthenon», στο S. Blundell, M. Williamson (επιμ.), The sacred and the feminine in ancient Greece, London-New York, 1998, σελ. 55, 57-58
Rolley, Cl., La Sculpture Grecque. La periode classique, 2, Paris, 1999, σελ. 73, 86-89
Holtzmann, B., L’ Acropole d’Athènes. Monuments, cultes et histoire du sanctuaire d’Athèna Polias, Paris, 2003, σελ. 124-126
Χωρέμη-Σπετσιέρη, Α., Τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Ακρόπολη-Βρετανικό Μουσείο-Λούβρο, Aθήνα, 2004, σελ. 64-65, εικ. 38
Schwab, K., «Celebrations of Victory: the Metopes of the Parthenon», στο J. Neils (επιμ.), The Parthenon: From Antquity to the Present, Cambridge, 2005, σελ. 161, 173-178
Barringer, J. M., Art, Myth, and Ritual in Classical Greece, Cambridge, 2008, σελ. 74-80, εικ. 55
Patay-Horváth, A., Metallanstückungen an griechischen Marmorskulpturen in archaischer und klassischer Zeit, Tübinger Archäologische Forschungen 4, 2008, σελ. 99, εικ. 89, αρ. κατ. 109-110
Davison, C.C., Lundgreen, B., Waywell, G.B., Pheidias. The Sculptures and Ancient Sources, Bulletin of the Institute of Classical Studies Supplement 105, London, 2009, σελ. 577-578
Ellinghaus, C., Die Parthenonskulpturen. Der Bauschmuck eines öffentlichen Monumentes der demokratischen Gesellschaft Athens zur zeit des Perikles -Techniken in den bildenden Kunst zur Tradierung von Aussagen, Hamburg, 2011, σελ. 56, 70, 78, αρ. κατ. 48
Meyer, M., Athena, Göttin von Athen Kult und Mythos auf der Akropolis bis in klassische Zeit, Wien, 2017, σελ. 107-108, εικ. 139
Hurwit, J.M., «Helios Rising: the Sun, the Moon, and the Sea in the Sculptures of the Parthenon», American Journal of Archaeology 121, 2017, σελ. 546
Jacob, R., «Piercing, Attachments, Repairs», στο O. Palagia (επιμ.), Handbook of Greek Sculpture, Berlin, 2019, σελ. 679-681, εικ. 21.18
Michaelis, Α., Der Parthenon, Leipzig, 1870 und 1871, σελ. 36:30, 127-131, 132, πίν. ΙΙΙ